मतदातामा भिजेको ‘सूर्य’ कसलाई ?

हाम्रो बुलेटिन बुधबार ०८, पुष २०७७ १४:३३

०४३ सालको आमचुनावमा तत्कालीन मालेले जनपक्षीय निर्वाचनको नीति लियो । काठमाडौंमा उम्मेदवार भए पद्मरत्न तुलाधर । पञ्चायतकालमा उम्मेदवारपिच्छे चुनाव चिह्न हुन्थ्यो, तुलाधरलाई पार्टीले सूर्य चिह्न थमाइदियो ।

त्यसबखत तत्कालीन मालेको काठमाडौं जिल्ला कमिटी सचिव रहेका नेकपा स्थायी कमिटी सदस्य सुरेन्द्र पाण्डे सूर्य चिह्नलाई मतदाताले पहिलो नजरमै अत्यन्तै रुचाएको सम्झना गर्छन् ।

‘पद्मरत्नजीकै पक्षमा ८६ हजार मत आयो, अरू उम्मेदवारको चुनाव चिह्न भुल्दै गयौं तर सूर्यलाई बिर्सिन सकेनौं,’ पाण्डेले भने, ‘काठमाडौंमा हामीले असाध्यै राम्रो मतले पनि जित्यौं र काठमाडौंमा सूर्य चुनाव चिह्न पपुलर पनि भयो ।’

४० को दशकको शुरूवाती समय कम्युनिस्ट पार्टीहरूका लागि उति अनुकूल थिएन । भूमिगतकालीन राजनीतिमै रहेका कम्युनिस्ट दलहरू १२ टुक्रामा थिए । धेरैको झुकाव कम्युनिस्टहरूको अन्तर्राष्ट्रिय पहिचान बोकेको हँसिया–हथौडामा थियो ।

२०४६ सालको जनआन्दोलनमा कम्युनिस्टहरू हँसिया–हथौडा अंकित झन्डा नै बोकेर सडकमा ओर्लिए । देशमा बहुदल आयो ।

भूमिगत राजनीतिबाट बाहिरिएपछि बहुल झुन्डमा बाँडिएका कम्युनिस्टहरू एकीकृत हुन थाले । २०४७ सालको पुसमा तत्कालीन मार्क्सवादी र माले एकीकृत भएर नेकपा एमाले बन्यो । मनमोहन अधिकारी अध्यक्ष र मदन भण्डारी पार्टी महासचिव भए । पार्टी एकताको १ वर्ष पनि नपुग्दै चुनावमा गएको तत्कालीन एमालेले ६९ सिट जितेर प्रमुख प्रतिपक्षीको भूमिकामा आफूलाई उभ्यायो । चुनावमा जाने निर्णय गर्नुअघिको एउटा केन्द्रीय कमिटी बैठकमा पार्टीको चुनाव चिह्नबारे व्यापक बहस भएको थियो ।

२०४३ सालको चुनावमा तुलाधर विजयी भएको नजिर हेरेर एमालेले आफ्नो पार्टीको चुनाव चिह्न सूर्य नै राख्ने निधो गर्‍यो । ‘त्यतिखेर केही साथीले हँसिया–हथौडा राख्ने कि भनेर कुरा पनि गरेका थिए,’ नेकपा नेता प्रदीप नेपाल भन्छन्, ‘तर सूर्य चिह्न सजिलो हुने र यसको परीक्षण पञ्चायतकालमा पनि भएकाले सूर्य नै लिएर चुनावमा जानुपर्छ भन्ने मत बलियो भयो ।’

त्यो बेला तत्कालीन एमालेले सूर्यलाई रोज्नुको मुख्य कारण तुलाधरको लोकप्रियतालाई नै मानेको थियो । साथमा नेपालीको आस्था, झन्डा बनाउन सजिलो, ऊर्जाको स्रोत र निरक्षर जनताले पनि ठम्याउन सक्ने विश्लेषणसहित एमालेले सूर्य चिह्न रोजेको थियो । त्यसयताका कुनै पनि चुनावमा सूर्यलाई एमालेले छोडेन ।

२०५१ सालको चुनावमा ८८ सिट जितेर सबैभन्दा ठूलो दल बनेको एमालेले अल्पमतको नौमहिने सरकारमा रहँदा लोकप्रिय काम गर्‍यो । वृद्ध भत्ता वितरण र आफ्नो गाउँ आफैं बनाऔं भन्ने एमाले सरकारको त्यो बेलाको नाराले उसलाई गाउँस्तर र साक्षर/निरक्षर जनतासमक्ष चिनाउन मद्दत पुर्‍यायो ।

तत्कालीन एमालेका स्थायी कमिटी सदस्य सीपी मैनाली त्यो सरकारको लोकप्रियताकै कारण कतिपयलाई एमालेको नाम थाहा नभए पनि सूर्य चिह्न थाहा भएको सम्झन्छन् । वृद्धवृद्धाहरू पनि ‘घामको पार्टीलाई भोट दिन्छु’ भन्ने गर्थे, अहिले पनि गाउँतिर तपाईं कुन पार्टीको भन्दा मुसुक्क हाँसेर आकाशतिर देखाउँदै घाम पार्टीको भन्ने वृद्धवृद्धाको संख्या उल्लेख्य छ । चुनावमा यस्ता भोटहरूको अर्थ व्यापक हुन्छ ।

यद्यपि मैनाली २०५४ फागुन २१ गते एमाले फोडेर मालेतिर लागे, उनको पार्टीको चुनाव चिह्न सूर्यबाट तारा भयो । त्यति लोकप्रिय चिह्नलाई तपाईंहरूले दाबी गर्नुभएन ? मैनालीले भने, ‘हामी अल्पमतले पार्टी विभाजन गरेका थियौं, जसको बहुमत हुन्छ, उसैले चुनाव चिह्न पाउँछ भन्ने भयो ।’

२०७४ सालको चुनावमा तत्कालीन माओवादीसँग तालमेल गरेको एमाले पहिलो दल भयो, माओवादी र एमालेका बीचमा एकीकरण पनि । चुनावी तालमेल हुँदा तत्कालीन माओवादीका उम्मेदवारलाई पनि सूर्य चिह्नबाट प्रतिस्पर्धा गराउन दुवै पार्टीका अध्यक्ष सहमत भएका थिए । २०७४ असोज १७ गतेको उक्त निर्णयमा तत्कालीन माओवादीका केही नेताले विमति राखेपछि दाहालले आफ्नो कुरा फेरे । उक्त सहमतिलाई तत्कालीन माओवादी अध्यक्ष दाहालले रातारात उल्ट्याएको आक्षेप नेकपा अध्यक्ष एवं प्रधानमन्त्री ओलीले आफ्नो दस्ताबेजमा लेखेका छन् । मतपत्रमा चुनाव चिह्न नदेखेपछि करीब १० लाख मत तलमाथि परेको विश्लेषण एकपटक नेकपामा भएको पनि थियो ।

२०७५ सालको जेठमा पार्टी एकीकरण हुँदा नेकपाले सूर्यलाई चुनाव चिह्नका रूपमा निर्वाचन आयोगमा दर्ता गर्‍यो तर झन्डै दुईतिहाइ बहुमत प्राप्त नेकपा ५ वर्षे कार्यकाल समाप्त हुनुअघि नै विभाजनको अभ्यासमा छ ।

वैधानिक रूपमा फुटको घोषणा नगरेको भए पनि पार्टी अब एक छैन भन्नेमा नेकपामा नेता–कार्यकर्ता ‘कन्भिन्स’ भइसकेका छन् । त्यसैको फलस्वरूप केन्द्रदेखि जिल्लासम्मका पार्टी कार्यालयमा ताला लगाउने होडबाजीमा दुवै पक्ष देखिन्छन् तर त्योभन्दा ठूलो होडबाजी चुनाव चिह्न सूर्य पाउनका निमित्त छ । त्यसको लडाइँचाहिँ ४० औं वर्ष सहकार्य गरेर राजनीतिक जीवनको उत्तराद्र्धतिर पुग्नै लाग्दा टुक्रिन लागेका तत्कालीन एमालेका शीर्ष नेताबीच झन् धेरै देखिन्छ । हुन त पार्टीको नाम, झन्डा र चुनाव चिह्न जसको बहुमत छ, उसैको हुने स्पष्ट कानून छ । त्यसैले नेताहरू आफ्नो हातबाट चुनाव चिह्न नउम्कियोस् भन्ने चाहन्छन् । त्यसका लागि नेकपाको छिनाझपटी निर्वाचन आयोगसम्मै पुगेको छ ।

पूर्व एमाले पक्षको सूर्य चिह्नसँग भावनात्मक साइनो अत्यन्तै गहिरो छ । पूर्व माओवादी पक्षले समेत सूर्यलाई आफ्नो चुनाव चिह्न मानिसकेको र तत्कालीन एमालेको एउटा ठूलो पंक्ति साथमै हुने भएकाले सूर्य चिह्नमाथि यो समूहको स्वतः हकदाबी हुन्छ । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली र उनीपक्षीय नेताहरूको झुकाव पनि सूर्य, एमाले र जनताको बहुदलीय जनवादमा भएकाले सूर्य छापलाई आफ्नो बनाउन यो समूहले सकेको प्रयास गर्नेछ ।

२०४८ सालदेखि निरन्तर चुनाव लड्दै आएका तत्कालीन एमालेका दुवै पंक्तिका लागि सूर्य चिह्न प्रतिष्ठाको विषय बन्न सक्छ तर निर्णय गर्ने अधिकार भने निर्वाचन आयोगलाई मात्रै छ । सूर्य चुनाव चिह्नसँगको भावनात्मक साइनो रहिरहने पंक्ति दुईतिर बाँडिएका छन् तर आयोगले सूर्य चिह्न एउटा पक्षलाई मात्रै दिन सक्छ । त्यसबाट सूर्य चिह्न नपाउने एउटा पंक्तिलाई पक्कै पनि विक्षिप्त बनाउनेछ । कान्तिपुर दैनिकमा खबर छ ।