पर लैजाऊ फूलहरू... अस्थाए प्रेम ध्वज प्रधान
‘साँच्चिकै हुन पुग्यो...,
पर लैजाऊ फूलहरू, छोपिदेऊ तारा जून
बन्द गर गीतहरू तिम्रो याद आउने चीजहरू,
प्रेम दाइ !’
गीतकार राजेन्द्र थापाले बिहीबार दिउँसो भावुक शैलीमा आफ्नै रचना, नातिकाजीको संगीत र प्रेमध्वज प्रधानको स्वर रहेको यिनै गीतका पंक्तिहरू सामाजिक सञ्जालमा सेयर गरे । केही क्षणमा नै नेपाली संगीत जगत्ले प्रधानको महाप्रस्थानको खबरसँगै उनको नाममा श्रद्धाञ्जली व्यक्त गर्दै गए ।
थापाको रचनाले इंगित गरेजस्तै प्रधानको याद आउने सबै चीजहरू यतिबेला फूल बनेका छन्, जून बनेका छन् र उनकै गीत संगीतप्रेमीहरूका लागि स्मरण गर्ने अन्तिम कोसेली बनेका छन् । नेपाली सांगीतिक आकाशमा उनको मखमली स्वरमा गुन्जयमान गीतहरू भने कालजयी भएर सम्झाइरहने छन् ।
सिन्धुपाल्चोक चौतारामा जन्मिएका प्रधानको नम्र, सरल र अनुशासित जीवनशैली प्रमुख विशेषता थियो । जति धीमा बोली र हाउभाउ देखिन्थ्यो त्यसको ठीकविपरीत कैयौं गुणा रफ्तार प्रधानले नेपाली संगीतमा देखाए । नजिकबाट चिन्नेहरूका अनुसार संगीतमा अनुशासन र संस्कार चाहिन्छ भन्ने मान्यता राख्थे प्रधान । नेपाली सुगम संगीतलाई अनुपम उचाइ दिएका उनले ८३ वर्षको उमेरमा बिहीबार संसारबाट बिदा लिए । परिवारका अनुसार छातीमा समस्या देखिएपछि १२ दिनदेखि उनलाई सुन्धारास्थित काठमाडौं न्युरो तथा जनरल अस्पतालमा भर्ना गरिएको थियो । २००९ सालमा रेडियो नेपालमा स्वर परीक्षा पास गरेर उनले सांगीतिक यात्रालाई अगाडि बढाएका थिए ।
राष्ट्रिय, आधुनिक, नेवारी, फिल्मी गीत तथा भजन गरी साढे सात सय वटाभन्दा गीतमा उनले स्वर दिएका छन् । पछिल्लो समय ८० वर्षको उमेरमा उनले ‘प्रेमगीत’ एल्बम ल्याएर संगीतप्रतिको सक्रियतालाई देखाएका थिए । नेपाली संगीतमा शृंगार रसलाई मूलधारमा ल्याउनुमा प्रधानको अमूल्य योगदान रहेको गीतकार दिनेश अधिकारीले सुनाए । ‘प्रेम दाइले संगीतलाई आफ्नो समयमा गौरव थपेर जानुभो,’ उनले भने, ‘प्रेममाणिकको नाममा माणिकरत्नजस्ता सर्जकहरूसँग मिलेर उहाँले आधुनिक सुगम संगीतको धारलाई धेरै माथि पुर्याउनुभयो ।’
हिन्दी गीतको एकछत्र राज रहेको त्यो समयमा प्रधानले संगीतप्रमीलाई नेपाली गीतको स्वाद दिएका थिए । अधिकारीका अनुसार प्रधान रेडियो नेपालमा हिन्दी फिल्म ‘दिल ए नादान’ मा समावेश गीत ‘ए रात सुहानी’ गाएर पहिलो स्वर परीक्षामा उत्तीर्ण भएका थिए । गीतकार रत्नशमशेर थापा, राजेन्द्र थापाजस्ता सर्जकहरूका रचनामा रहेका ‘गोरेटो त्यो, गाउँको’, ‘पर लैजाऊ फूलहरू’ जस्ता कालजयी गीतहरूले प्रधानको सांगीतिक ख्यातिलाई झनै उचाइ दियो ।
लामो समयदेखि सहकार्य गरेका प्रधानको निधनले संगीत क्षेत्रलाई स्तब्ध बनाएको अधिकारीले बताए । ‘उहाँको सांगीतिक जीवन र सहकार्यको स्मरणमा तस्बिरसहित केही लेखेर यही शनिबार सामाजिक सञ्जालमा राख्ने योजना बनाएको थिएँ । खबर सुनेर एकदमै दुःख लाग्यो,’ उनले भने । संगीतमा एक अनुशासित कलाकार, स्वच्छ छविका दिग्गज स्रष्टाका रूपमा उनले प्रधानको स्मरण गरे ।
संगीतसँगै प्रधानले लामो समय अमेरिकी सूचना केन्द्रमा जागिरे जीवन बिताएका थिए । जागिरे जीवनमा पनि उनले संगीत यात्रालाई रोक्न दिएनन् । जागिरे जीवनबाट नै केही पैसा जम्मा गर्दै उनले २०१८ सालमा बम्बईमा गएर गीत रेकर्ड गराएका थिए । केही समय बम्बईमा रहेर उनले त्यहाँको संगीत क्षेत्रलाई हेरेर फर्केपछि आफ्नो कलाकारितामा अझै निखार ल्याएका थिए । भारतीय संगीत क्षेत्रमा भएको विकासलाई नेपालमा स्थापित गर्नॅपर्छ भन्ने मान्यतामा प्रधान प्रयासरत रहेको संगीतकार एवं गायक शम्भुजित बाँस्कोटाले सुनाए ।
२०२९ सालमा जमलस्थित राष्ट्रिय नाचघरमा एक नाटकको दौरानमा प्रधानसँग पहिलो भेटमा प्रभावित भएको बाँस्कोटालाई अझै स्मरण छ । त्यसपछि २०३३ सालमा संगीतमा प्रधानसँग सहकार्य थालनी भएको उनले सुनाए । नातिकाजीको अन्तिम संस्कारमा पशुपतिमा भेला हुँदा प्रधानले एउटा कुनामा लगेर बाँस्कोटालाई भनेका थिए, ‘शम्भुजितजी, संगीतको एउटा मिठास नै गयो ।’ त्यही उनको जस्तै पीडा आज कसलाई सुनाउने बाँस्कोटा आफैं भावविह्वल छन् । ‘वास्तवमा उहाँ संगीतकै लागि जन्मिनुभएको थियो । उहाँ सोख मात्र होइन प्रोफेसनल सिंगर हुनुहुन्थ्यो,’ उनले भने ।
पछिल्लो समय संगीत क्षेत्रमा स्रष्टाको प्रतिलिपि अधिकारका लागि पनि उनले आवाज उठाइरहेका थिए । स्रष्टा मारमा परिरहेको अहिले अवस्थामा सबैले सिर्जनाको मूल्य पाउनुपर्छ भन्ने अभियन्ताका रूपमा प्रधान खडा भएको बाँस्कोटाले सुनाए । उनले भने, ‘सिर्जनाबाट सबै जना बाँच्नुपर्छ भन्ने सकारात्मक सोच उहाँमा थियो । पछिल्लो नातिकाजी स्मृति दिवस र राष्ट्रपति भवनमा सम्मान ग्रहण भेटघाटकै क्रममा पनि यही कुरा दोहोर्याउनुभएको थियो ।’
प्रधानको प्रस्थानले संगीत क्षेत्रमा एउटा खम्बा नै ढलेको संगीतकार राजु सिंह र आभासले महसुस गरेका छन् । ‘संगीतका लागि आज कालो दिन नै हो,’ सिंहले सुनाए, ‘उहाँ संगीतको विश्वविद्यालय नै हो । सम्पूर्ण संगीतप्रेमीले एक आदर्श गायक, संगीतकार र अभिभावक नै गुमाएको छ ।’ आभासले भने, ‘संगीतको खम्बा ढल्यो ।’
सांगीतिक जीवनमा थुप्रै पुरस्कारहरू पाएका प्रधान सधैं सक्रिय रहन मन पराउँथे । उनले २०२३ सालमा पहिलोपल्ट नेपाली फिल्म ‘माइतीघर’ मा पार्श्व स्वर दिएका थिए । अन्याय, मायालु, जीवनरेखा, जीवनसंघर्षजस्ता दर्जन हारहारीका फिल्महरूका गीतमा उनले स्वर दिए । ‘घुम्तीमा नआऊ है’, ‘गोरेटो त्यो गाउँको’ , ‘आँखाभरि सपना’, ‘गुलाफी घुम्टो’, ‘टाढा नभइदेऊ फेरि’, ‘नमान लाज यस्तरी’ लगायत गीतहरू लोकप्रिय छन् ।
प्रतिक्रिया