चलचित्रमा लोकगीत : कथाले मागेभन्दा धेरै
पछिल्लो समयमा नेपाली चलचित्रमा लोकशैलीका गीतले स्थान पाएका छन् । आजकल बन्ने चलचित्रमा एउटा लोकशैलीको गीत अनिवार्य जस्तै राख्ने गरिएको छ । यसले गीत–संगीतलाई प्रर्वद्धन गर्नुका साथै यसले चलचित्रलाई पनि सफलता दिन्छ । नेपाली लोकगीतको आफ्नो छुट्टै पाटो छ । यसले गर्दा आधुनिक गीतमा पनि लोक गीतको छाप हुने गरेको छ । यो स्वाभाविक पनि हो । शुद्ध लोकगीत बनाउनका लागि चलचित्र सही माध्यम होइन । विशेषगरी, लोकगीतको शब्द लेख्दा गाँऊ–ठाँउलाई समेट्ने तर छायांकन गर्दा काठमाडौँकै स्टुडियोमा गर्ने प्रवृतिले लोकगीतको मर्म रहँदैन । यस्तै परिपाटीको असरस्वरुप आजकल चलचित्रको कथाले नमागे पनि जबर्जस्ती लोकशैलीका गीत समेट्न थालिएको छ । कतिपय गीत एकातिर र दृश्य अर्कोतिर घुमिरहेको जस्तो हुन्छ । गीत र शब्दसँग दृश्यको भेटै हुँदैन ।
चलचित्रमा सबै प्रकारका गीतको आ–आफ्नै महत्व हुने भएकाले मुलरुपमा चलचित्रमा प्रयोग हुने गीतहरुले कथालाई बोध गराउनुपर्ने र कथालाई सुगम बनाउनुपर्ने हो । कुनै समय लोकगीत त कहिले आइटमडान्स गर्ने गीत जस्ता गीतलाई फिल्ममा राख्ने प्रवृतिले चलचित्रको ब्यावसायिक प्रर्वद्धनलाई मात्र इंगित गर्छ ।
नेपालमा चलचित्र बन्न सुरु भए देखिनै ती चलचित्रमा संगीतले नै बजार बनाएको छ । पहिले देखिनै नेपालमा लोकगीतलाई चलचित्रमा बिशेष प्राथामिकता दिइएको थियो । उदाहरणका लागि आजभन्दा ५५ वर्षअघि बनेको फिल्म माइती घर फिल्मको गीत ‘काला कुर्तैले’ त्यतिबेला जति हिट थियो अहिले पनि त्यतिकै हिट छ । ‘परिवर्तन’ फिल्मको गीत ‘बैनीको दया छ भने रोधीघर दाइ नाच्यो नभने’लगायतका गीत अहिले पनि जनजिब्रोमै झुन्डिएका छन् । यसले देखाउँछ नेपाली चलचित्रले पहिलेदेखि नै लोकगीतलाई प्राथामिकता दिएको छ । यसले के देखाउँछ भने हिन्दी चलचित्र संगीतको प्रभाव कम गर्न नेपाली चलचित्र संगीत पहिले देखिनै लागिपरेको थियो ।
नेपाली चलचित्रमा लोकगति कहिले पनि हराएको छैन । तयस्तै, आधुनिक गीतमा पनि लोकपन हाल्ने चलन पहिलेदेखि नै थियो । उदाहरणका लागि, ‘प्रेमपिण्ड’को ‘गैह्री खेतको शिरै हान्यो’, ‘पृथ्वी’को ‘लौ न हजुर कसो गरौ नसालु प्रिति बस्यो’लगायतका गीतमा लोकगीतकोे छाप रहेको छ । तर, पहिले आधुनिक गीत गुगलगीत चल्ने भए पनि अहिले लोकशैलीका गीत चल्ने गरेका छन् ।
०५२ सालदेखि नेपालकै प्राविधिकले काम गर्न पाउनुपर्छ भन्दै राष्ट्रिय निति बनाइयो र तर्जुमा बनाएर यही रेर्कडिङ सुरु गरियो । त्यसपछि बनेका गीहरुमा नेपालकै प्राविधिक र बाध्यबाधक तथा एरेन्जरहरुले काग गरिरहेका छन् । तर, जसरी पहिले बनेका गीतहरुमा स्क्रिप्ट थियो म्युजिक फोर्स थियो त्यो अहिलेको गितमा छ कि छैन त्यो एउटा प्रश्नको रुपमा रहेको छ । । उदाहरणका लागि हामी आफैंबीच सय मिटरको दौडमा पहिला हुनु र राष्ट्रिय मैदान एक हजार मिटरको दौडमा पहिलो हुनुमा धेरै फरक छ । गीत सँगसँगै चलचित्रको विकासमा मात्र नभएर बाध्यबादकको पनि विकास हुनुपर्छ । अहिले नेपालमा बाध्यबादकहरुको अडेरी नै छ । हामी कहाँ १२० जना भजन बजाउने मान्छे पनि छैनन् । २०० जनाले भजन बजाउने स्टेजसमेत छैन । अहिले देशमा गनेर ६(७ जना एरेन्जर प्रोफेसनल होलान् । के हामीले गीत रेकर्ड गर्दा यी ६÷७ जनाले मात्र सम्भव होला त रु सम्भव छैन नि १ त्यही एरेन्जरले ५(६ वटा गीत गरिरा हुन्छ । यसले गर्दा जहाँ पनि धुन एउटै हुने हुन्छ । अन्य गीत र चलचित्रको गीतका लागि छुट्टै एरेन्जर हुनुपर्छ । यसोे गरेर म्युजिक ह्यान्डओभर विकास भयो भने नेपाली चलचित्र र संगीतलाई सँगसँगै अगाडि बढाउन सकिन्छ । खाली एउटा गीत मात्र चलेर हुँदैन । किनकि, एउटा गीत चलेर कम्पनि र एउटा कलाकार चल्न सक्छ । तर, गीतको पछाडि रहेर काम गर्ने अदृश्य हात र अदृश्य बाध्यबादकहरु पनि देखिन आवश्यक छ ।
नेपाली बजार अहिले ‘बबल्गम’ टाइपको रहेको छ । एक समय आयो चल्यो हिट भन्यो, ५(६ महिना चल्यो त्यसपछि त्यो संगीतकारले अर्को चलचित्र पाउन पहिलेजस्तै दुःख गर्नु पर्छ । अहिले क्यासेटको युग गयो सिडीको प्रयोग हट्यो । पहिले–पहिले फिल्मको सिडी सुन्ने क्यासेट बजाउने गरिन्थ्यो त्यसबाट रोयल्टी आउथ्यो, पैसा आउथ्यो अहिले त सबैले पेनड्राइभ गीत सुन्छन् रोयल्टीको कुरै छैन । यसले गर्दा पहिलेको जस्तो चलचित्र संगीतको ग्ल्यामर चाहिँ हँुदैन । नेपाली चलचित्र जगतमा सच्चा हृदयले काम गरिरहेका संगीतकारहरुले पनि आफ्नो मनले काम गर्न पाएका छैनन् । निर्माता–निर्देशकले दिएको मेनुको आधारमा संगीतकारहरुले काम गरिरहेका छन् । फिल्मको कथासँग नमिले पनि एउटा लोकगीत राख्नुले यस्ता गीतहरु क्षणिक हुने गरेका छन् । ती लोकगीतले दर्शकलाई फिल्म हलसम्म ल्याए पनि ती युगान्तर चल्ने भने हुँदैनन् । कुनै एउटा गीत ४०(५० वर्षसम्म चल्नु काललाई जित्नु हो ।
अहिलेका कलाकारहरुले सिर्जनात्मक काम गरेका छैनन् । पछिल्लो समयका कालाकारहरुले देशका लागि, खेलकुद क्षेत्रका लागि र आफ्नो गाँउका लागि कुनै गीत नबनाउँदा अहिले पनि पुरानै गीतहरु बजाउने गरिएको छ । उदाहरणका लागि गोपाल योञ्जनको ‘खेलाडी हो खेलाडी’ गीत अहिले पनि खेलकुदका हरेक कार्यक्रममा बज्छ । पहिले साना नानीबाबुका ‘हामी धेरै साना छौं हाम्रो मुटु सानो छ’लगायतका गीत थिए । त्यसपछि यस्ता गीत एउटा पनि गीत बनेनन् किन ?
अहिले कलाकारहरुले छिटो सफलता पाउने गरेकाले संगीत क्षेत्रले विभिन्न खाले कठिनाइ भोग्नु परिहेको छ । मान्छेलाई सफलता छिटो मिल्ने भएर पनि मिहनेतको कमी भएको हो । यहाँ एउटा गीत वा फिल्म चल्ने बित्तिकै डिभी भरेर अमेरिका भाग्ने काम शुरु भइहाल्छ ।
नेपाली संगितको बजार अहिलेसम्म पनि बढेको छैन । पुरानो बनेको बजार नि खुम्चेको छ । हाम्रा गीत–संगीत र फिल्म विदेशमा चलेका छैनन् । विदेशमा जति पनि गीत र फिल्म सुनिन्छ(हेरिन्छ । सबै विदेशमा रहेका नेपाली दाजुभाइहरुको सिर्जना हो । पहिले मैले मेरा फिल्मका सिडीहरु भारतका विभिन्न शहरहरुमा बेचेको थिए । अहिले नेपालको उद्योग–बाणिज्य निति राम्रो छैन । यसले गर्दा, हाम्रो देशमा भारतीय सिडी अहिले पनि गैरकानुनी रुपमा बेच्ने गरिन्छ । तर, नेपालीले भारतमा सामान्य किताब बेच्न जादा पनि सुरक्षाकर्मीले बोर्डरमै रोक्ने गर्छन् ।
सरकारले नेपाली गीत–संगीतको उचित मुल्यांकन गर्न सकेको छैन । सरकारले गर्ने कार्यक्रममा अझै पनि पेनड्राइभबाट राष्ट्रगान बजाउने गरिएको छ ।सरकारले ठूल–ठूला कार्यक्रम गर्दा पनि पेनड्राइभबाट राष्ट्रगान बजाउँदा कलाकारको उचित मुल्यांकन गर्न नसकेको महसुस हुन्छ । राष्ट्रिय उत्सव मनाउँदा सरकारले राष्ट्रगानका लागि कलाकारको प्रयोग गर्नुपर्छ । (चलचित्रकर्मी सायमी गीत–संगीतविज्ञ पनि हुनुहुन्छ)
(नारायण जोशीले प्रकाश सायामीसँग गरेको कुराकानीमा आधारित)
प्रतिक्रिया